آیت الله شهید رئیسی و تفسیری نوین از نظریه خدمت عمومی

تحلیل روز جوانان خوز سیدمحمد مولاهویزه

به دنبال چرخش قدرت اجرایی در مرداد ۱۴۰۰ و روی کار آمدن دولت سیزدهم به ریاست آیت الله شهید رئیسی، نخستین چالشی که خود را در برابر دولت نمایان نمود، شیوع ویروس کووید ۱۹ و قربانیان پرشمار آن بود. مدیریت میدانی و جهادی و حضور مداوم ایشان در مراکز درمانی و تولید واکسن داخلی و رایزنی های گسترده شهید امیرعبداللهیان با کشور های مختلف جهت ورود واکسن خارجی در نهایت منجر به مهار ویروس منحوس گردید. به دیگر سخن، مدیریت و زعامت آیت الله شهید رئیسی و مدافعین سلامت منجی جان میلیون ها انسان ایرانی شد و بدین ترتیب نخستین چالش دولت سیزدهمین پشت سر نهاده شد و برگ زرینی از تضمین حق بر سلامت به مثابه یک حق بشری در دستاورد های دولت شهید رئیسی ثبت شد. در حقیقت دولت سیزدهم اصول انطباق که عبارت است از واکسیناسیون سریع و سیع و رایگان بودن نظریه خدمت عمومی را به عنوان نخستین اقدام موفق خود به شکلی اجرایی ترجمه نمود. حضور میدانی ایشان به عنوان رئیس جمهور و اقدامات متعدد دولت سیزدهم اگر به گونه ای منسجم و یکپارچه نگریسته شود ما شاهد تفسیری نوگرا از نظریه خدمت عمومی(public service) هستیم که با گرایش مدیریت میدانی(field management) خود را بروز داد. با مداقه و ملاحظه در سِیر ریاست آیت الله شهید رئیسی درمی‌یابیم مهم ترین عنصر در گفتمان دولت ایشان دریافت مقبولیت مردمی و مشروعیت الهی از مجرای خدمت عمومی است، برخی از حقوقدانان برجسته بر این باورند که مشروعیت یک نظام سیاسی بسته به میزان وفاداری آن دولت به نظریه خدمت عمومی است. 《مشروعیت دولـت وابسته بـه میزان خدمات عمومی است که انجام میدهد و اگر دولت قدرت انجام دادن ایـن وظیفـه را نداشته باشد، شایستگی بقای خود را از دست میدهد، مشروعیت اعمال قـدرت نیـز از همان هدف خدمت مایه میگیرد.》(کاتوزیان، ۱۳۸۶: ۴۹) این نگاه در دولت آیت الله شهید رئیسی از جایگاه مشروعیت سازی فرا تر رفته و به مثابه فلسفه وجودی عرض اندام نموده است. 《من نه از درب هوا و هوس بلکه به عنوان خادم آمده ام که گره ای بگشایم.》(شهید رئیسی، ۱۳۹۶) بدین ترتیب می‌توان گفت که دولت سه ساله آیت الله شهید رئیسی بر نظریه خدمت عمومی استوار گردیده است. وابستگی مشروعیت الهی و مقبولیت مردمی به خدمت عمومی نه تنها در حقوق عمومی طرفدارانی دارد بلکه در موازین اسلامی نیز صاحب سابقه است. پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) طی حدیثی تمدن ساز می‌فرمایند:《سَیِّدُ القَومِ خادِمُهُم》 رهبر حقیقی هر جامعه ای، خدمتگزارترین فرد آن است.( من لایحضر الفقیه، ج۴، ص۳۷۸) این مسئله که مکنون در بنیاد های اسلامی است در پیام تسلیت مقام ولایت امر(مد ظله العالی) نیز تجلی گردید؛ ایشان در پیام مذکور نیز خدمت به خلق را وسیله ای جهت رضایت الهی و به تعبیری حقوقی نوعی تضمین مشروعیت الهی می‌پندارند.

فلذا در دولت سیزدهم جمهوری اسلامی ایران به ریاست آیت الله شهید رئیسی، نظریه خدمت عمومی نه فقط یک تکلیف و یا منبعی مشروعیت ساز بلکه فرا تر از آن، در قامت فلسفه وجودی شناخته می‌شود. گزاره مذکور نه تنها در عرصه نظر و مبنا بلکه در وادی عمل و اجرا نیز این نگاه نو به نظریه خدمت عمومی خود را نشان که با بررسی کارنامه سه ساله دولت ایشان، این حقیقت دریافت می‌شود. ایشان که نظریه خدمت عمومی را برخاسته از موازین اسلامی می‌پنداشت، تماما در تکاپو و تب و تاب بود تا بتواند در قامت رئیس قوه مجریه، تفسیر خود از نظریه خدمت عمومی را به منصه ظهور برساند. نظریه خدمت عمومی در دانش حقوق عمومی خود بنا شده بر سلسله اصولی همچون اصل تداوم ، اصل مردمی بودن، اصل انطباق، اصل رایگان بودن و غیره است(عباسی، ۱۳۹۶: ۲۰۲). در دولت آیت الله شهید رئیسی نظریه خدمت عمومی با تأکید بر دو اصل ذاتی تداوم و مردمی بودن مطرح گردید، حضور همیشگی ایشان در میدان و نظارت بر مجاری امور در دل بحران حاکی از آن است که اصل تداوم در نقطه ثقل نظریه خدمت عمومی جای دارد. در وهله بعدی این اصل مردمی بودن است که نظریه خدمت عمومی شهید رئیسی باید مورد مطالعه قرار گیرد. سفر های متعدد و مکرر ایشان و صحبت های بی واسطه با شهروندان نشانگر اعتقاد عمیق دولت سیزدهم به اصل مردمی بودن از اصول نظریه خدمت عمومی است.  آنچه که پوپولیسم را از اصل مردمی بودن جدا می‌سازد و وجه فارغ آن محسوب می‌شود، نبود خدمت عمومی در پوپولیسم است. در میان اصل مردمی بودن در خدمت عمومی و پوپولیسم مرز باریکی کشیده شده است و آن این است که در پوپولیسم کوته‌نگری بر اعمال سیاست ها حکم می‌راند و تنها برای مدتی محدود و بی افق اقدامات صورت می‌پذیرد حال آنکه در اصل مردمی بودن آنچه که اهمیت دارد گسترش خدمت و کارآمدی مبتنی بر یک پشتوانه علمی و کارشناسی و جهت نیل به اهداف دوراندیشانه است.

نتیجه‌گیری:
نظریه خدمت عمومی با گرایش مدیریت میدانی و اتکّا یافته بر دو اصل تداوم و مردمی بودن، گفتمان اصلی و فلسفه حیاتی دولت سیزدهم و آیت الله شهید رئیسی را تشکیل می‌دهد. وی که در راه خدمت به ملت به مقام والای شهادت نائل یافت، این گفتمان را از دل مکتب انسان ساز اسلام دریافت و در راه آن جان خود را فدا نمود.

منابع و مآخذ:

۱_کاتوزیان، ناصر(۱۳۸۶) مبانی حقوق عمومی. بنیاد حقوقی میزان

۲_عباسی، بیژن(۱۳۹۶) مبانی حقوق عمومی. نشر دادگستر

۳_شیخ صدوق(۱۳۶۳)من لا یحضره الفقیه، جلد ۴. مؤسسه نشر اسلامی

۴_https://www.irna.ir/amp/82513757/